Η μάχη των «θέλω» και των «πρέπει»

Η αναζήτηση και η λεπτομερής καταγραφή των «θέλω» και των «πρέπει» βοηθά να ξεκαθαρίσουμε και να αξιολογήσουμε ποια από αυτά μας είναι χρήσιμα.

Ο άνθρωπος από τη στιγμή που γεννιέται εκφράζει τις επιθυμίες του. Το βρέφος κλαίγοντας δείχνει ότι θέλει να το φροντίσουν, εκφράζει την ανάγκη του για αλληλεπίδραση χαμογελώντας, διατηρώντας βλεμματική επαφή με το φροντιστή του. Ένας μαθητής θέλει να πετύχει στα μαθήματα, ο ενήλικας θέλει να εργαστεί, άλλος θέλει να αγαπάει και να αγαπιέται. Συχνά όμως, κυρίως δουλεύουμε γιατί πρέπει, πηγαίνουμε μια επίσκεψη γιατί πρέπει, αναβάλλουμε το γάμο ή τη σύλληψη ενός παιδιού γιατί πρέπει.

Ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο και το ρόλο που αναλαμβάνει σε ένα κοινωνικό πλαίσιο το άτομο διαμορφώνει τα «θέλω» του. Τα «θέλω» είναι οι επιθυμίες και οι ανάγκες που προσπαθούμε να ικανοποιήσουμε. Η ύπαρξη των «θέλω» σημαίνει πως το άτομο υπάρχει, είναι ζωντανό και έχει όνειρα και επιθυμίες που το προσδιορίζουν. Τα «θέλω» καθορίζονται από την προσωπικότητα του ατόμου, τις φιλοδοξίες του, τις προσωπικές ανάγκες, τους ρόλους που αναλαμβάνει και τη θέση που έχει στη φάση της ζωής του.

Ωστόσο, τα «θέλω» συνοδεύονται από τα «πρέπει». Τα «πρέπει» είναι οι υποχρεώσεις και οι κανόνες που θέτει το άτομο στον εαυτό του. Τα «πρέπει» διαφέρουν στον άνθρωπο ανάλογα με τις αξίες/αρχές που έχει μεγαλώσει, τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, τις προτεραιότητες που έχει θέσει στη ζωή του. Παράγοντες όπως οι συνθήκες της καθημερινότητας και οι ρόλοι που έχουμε μέσα σε αυτήν διαμορφώνουν τα «πρέπει».

Είναι σημαντικό να κρατηθεί η ισορροπία ανάμεσα στα «πρέπει» και τα «θέλω». Αυτό είναι κάτι δύσκολο, καθώς οι βαθιές επιθυμίες μας, που πηγάζουν από τα συναισθήματά μας, έρχονται αντιμέτωπες με παγιωμένες αντιλήψεις και βασικές, συνήθως άκαμπτες, αρχές που έχουμε θέσει στη ζωή μας (π.χ. θέλω να δουλεύω στο αντικείμενό μου, αλλά πρέπει να βοηθήσω στην οικογενειακή επιχείρηση, θέλω να συζήσω με το/τη σύντροφό μου αλλά πρέπει πρώτα να σταθεροποιήσω τα οικονομικά μου, θέλω να πάω ταξίδι, αλλά πρέπει να αποταμιεύσω για τρέχοντα έξοδα, θέλω να ξεκουραστώ αλλά πρέπει να φροντίσω το σπίτι). Το να διατηρήσουμε ξεκάθαρα τα όρια μεταξύ τους απαιτεί εσωτερική διεργασία, στροφή προς τον εαυτό. Η αναζήτηση και η λεπτομερής καταγραφή των «θέλω» και των «πρέπει» βοηθά να ξεκαθαρίσουμε και να αξιολογήσουμε ποια από αυτά μας είναι χρήσιμα. Επιπρόσθετα, μας βοηθά να ανακαλύψουμε ποια από αυτά μας εκφράζουν και αποτελούν μέρος της προσωπικότητας μας και ποια είναι προϊόντα επιρροών από τρίτους.
Το ξεκαθάρισμα βοηθά να συνειδητοποιήσουμε τις ανάγκες μας, να κάνουμε επιλογές και να αναλαμβάνουμε την ευθύνη αυτών χωρίς φόβο και ενοχές.

Επίσης, ανακαλύπτουμε πως τα «θέλω» μπορεί να συνεργάζονται με τα «πρέπει» για να μας εξυπηρετήσουν. Αποφεύγουμε με αυτό τον τρόπο να αισθανόμαστε καταναγκασμό κατά την προσπάθεια επίτευξης των στόχων μας.

Ωστόσο, όσο πιο προσκολλημένοι είμαστε στις υποχρεώσεις, τόσο πιο πολύ τα «πρέπει» τείνουν να κατευθύνουν τα «θέλω» και τελικά να τα «καπελώνουν». Εύκολα περνάμε τα «θέλω» από το κόσκινο των «πρέπει» με αποτέλεσμα να αισθανόμαστε δυσάρεστα, να ματαιωνόμαστε και να φοβόμαστε ότι δε θα καταφέρουμε ποτέ αυτά που έχουμε ονειρευτεί. Χρειάζεται προσοχή, ώστε να μη χάνουμε την απόλαυση και την ικανοποίηση της διαδρομής που ακολουθούμε για να κερδίσουμε αυτό που επιθυμούμε. Προσπαθούμε να ζυγιάζουμε τις προτεραιότητες και να μη διστάζουμε να ρισκάρουμε για τα «θέλω» μας παρά τις προκλήσεις και τις απρόβλεπτες αλλαγές της καθημερινότητας που ζούμε. Ωστόσο είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε πως τα «θέλω» και τα «πρέπει» του καθενός είναι απαραίτητο να επιτρέπουν την συνύπαρξη με τους συνανθρώπους μας. Διαφορετικά καταπατάμε το χώρο του άλλου και στερούμε την ελεύθερη έκφρασή του.

Η ουσία, τελικά, είναι να βασίζουμε συνειδητά τα «θέλω» σε «πρέπει» και να διατηρούμε την εσωτερική αρμονία που θα επιφέρει τελικά την προσωπική ολοκλήρωση και την ελευθερία που αναζητάμε.

Καβάλλη Ράνια
Αναπτυξιακή Ψυχολόγος
Εκπαιδευόμενη στη Συστημική Ψυχοθεραπεία